MATERI BAHASA BALI
Manut wirasannyané, kruna-kruna basa
Baliné kapalih dados pitung soroh, inggih punika: (1) kruna andap, , (3) kruna
alus mider (Ami), (4) kruna alus madia (Ama), (5) kruna alus singgih
(Asi), (6) kruna alus sor (Aso), lan (7) kruna kasar.
Duké nguni, kruna andap puniki kawastanin kruna lepas hormat utawi
Kruna Kapara, inggih punika kruna-kruna sané wirasan basannyané andap (éndép),
nénten alus miwah nénten kasar. Kruna-kruna puniki kanggén mabaos antuk anaké
sané sesamén wangsa, sesamén linggih utawi olih sang singgih ring sang sor.
Conto Kruna Andap: ningeh, ngomong, daar, jemak, alih, pules,
negak, pesu, miwah sane lianan.
A.3. Kruna Alus Mider (Ami)
Kruna Alus Mider inggih punika kruna-kruna basa Bali alus sané
wirasan basannyané madué wiguna kekalih, dados kanggén nyinggihang sang maraga
singgih, sapunika taler dados kanggén ngasorang sang maraga sor. Tiosan ring
punika kruna alus mider taler madué wangun andap.
Conto Kruna Alus Mider (Ami):
Kruna
Andap
Kruna Ami
- nawang
-
uning
- teka
- rauh
- suba
- sampun
- inget
- éling
- meli
- numbas
- ngadep
- ngadol
- uli
- saking
- krana
- duaning-
A.4. Kruna Alus Madia (Ama)
Kruna Alus Madia inggih punika kruna-kruna basa Bali alus sané
wirasan basannyané manengah. Kruna Alus Madia puniki makanten
pinaka variasi kruna alus tiosan (Bagus, 1979: 179). Tiosan ring puniki, kamulan
wénten kruna-kruna sané rasa basannyané alus madia, kruna alus sané kirang
becik yéning kanggén mabebaosan sane alus.
Conto Kruna Alus Madia:
Kruna
Andap
Kruna Ama
Kruna Ami
- ene,
ento
- niki, nika
- puniki, punika
-
suba
-
ampun -
sampun
-
iang
- tiang
- titiang
- nah
- gih
- inggih
- miwah sane lianan.
A.5. Kruna Alus Singgih (Asi)
Kruna Alus Singgih inggih punika kruna-kruna basa Bali alus sané
kanggén nyinggihang sang singgih. Kruna alus singgih puniki pinaka panegep
Kruna Alus Mider, santukan Kruna Alus Singgih nénten maderbé wangun Alus Mider.
Conto Kruna Alus Singgih:
Kruna Andap
Kruna Asi
Kruna Aso
- mati
-
seda
- padem
-
beling
-
mobot
- abot
-
ia
- ida,
dane
- ipun
- madan
-
mapasengan
- mawasta
- miwah sane lianan.
A.6. Kruna Alus Sor (Aso)
Kruna Alus Sor inggih punika kruna-kruna basa Baliné sané mawirasa
alus, kanggén ngasorang raga utawi ngasorang anaké tiosan sané linggihnyané sor
utawi andap.
Conto Kruna Alus Sor:
Kruna Andap
Kruna Aso
Kruna Asi
- mati
- padem
- seda, mantuk, lina, lebar
- keneh
- manah
- pikayun
- ningeh
- mabanyu
- mawarih
-
ngemaang
- ngwehin, ngaturin - ngicenin
- miwah sane lianan.
A.7. Kruna Kasar
Kruna Kasar inggih punika kruna-kruna basa Baliné sané wirasan
basannyané kaon, saha ketah kanggén ri kalaning brangti, ri kalaning marebat
utawi mamisuh.
Conto Kruna Kasar:
Kruna Andap
Kruna Kasar
- madaar
- ngamah, nidik, ngleklek, mantet
-
mati
- bangka
-
cai/nyai
- iba
- sirep
- mamelud, medem
- miwah sane lianan.
A. Lengkara Basa Bali nganutin Linggihnyane /
Kedudukannya kapalih dados 4 Soroh :
1. Jejering Lengkara (Subyek)
2. Linging lengkara (Predikat)
3. Panandang Lengkara (Obyek)
4. Pidartaning Lengkara (Keterangan)
- Pidartaning Genah / Tempat (ring sekolah, ring pasar, msl.
- Pidartaning Dauh / Waktu (dibi, tuni, abulan, tengai, msl)
- Pidartaning Wilangan / Bilangan (tenga, papat, dasa, papat , selae, telung benang,msl)
- Pidartaning Kahanan / Keadaan (seleg, tegeh, jegeg, bagus, kedas, kalem ,msl)
B. Lengkara Basa Bali nganutin Penees “ Intonasinyane” kapalih dados 4 soroh :
1. Lengkara Pamidarta (Kalimat Berita)
Inggih Punika : lengkara Pamidarta inggih punika lengkara sané nlatarang pariindikan (keadaan)
umpami:
• Tititang ngranjing ring SMK Wira Harapan
2. Lengkara Pitakén (Kalimat Tanya)
Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun nunas pasaur saking sang sané katakénin. Panees ring
panguntat lengkara ketah ipun ngunggahang intonasi tanya.
umpami:
• Luh, saja Iluh suba ngelah gegelan?
3. Lengkara Penguduh (Kalimat Perintah)
Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun ngandikain anak tiosan mangda maparilaksana utawi ngambil
pakaryan.
Umpami:
• Luh, mai je paekin negak disamping Beline!
• Béh, énggalin ja majalan beli!
4. Lengkara Nuutang Reraosan (Kalimat Langsung)
Inggih punika: Lengkara sane tatujon ipun nunas pasaur saking anak tiosan sane sifatnyane langsung.
umpami:
• Bapa metakon”Putu tusing masuk jani?”
C. Lengkara Basa Bali nganutin lingingnyane kapalih dados 2 soroh inggih punika:
1. Lengkara Lumaksana
Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkaran lengkarannyané nglaksanayang pakarya. Linging
lengkarannyané ketah marupa kruna tiron mapangater anusuara (Ny, M, N,Ng), sakadi:
Umpami :
• Beli Madé nusuk saté.
• Mbok Putu ngaé rujak.
• Adinné nulis surat ibi sanja di ampiké.
• I Lubdaka manah kijangé ento.
2. Lengkara Linaksana
Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkarannyané keni pakaryan. Linging lengkarannyané ketah
marupa kruna tiron mapangater (ka-) miwah mapangiring (-in), miwah (-a).
Umpami:
• Saténé katusuk baan Beli Madé.
• Tiang dukaina ring I Guru.
• Bungané adepa tekén Luh Sari di Peken Badung.
• Adinné maekin belinné.
• Galengé tegakina tekén panakné.
1. Jejering Lengkara (Subyek)
2. Linging lengkara (Predikat)
3. Panandang Lengkara (Obyek)
4. Pidartaning Lengkara (Keterangan)
- Pidartaning Genah / Tempat (ring sekolah, ring pasar, msl.
- Pidartaning Dauh / Waktu (dibi, tuni, abulan, tengai, msl)
- Pidartaning Wilangan / Bilangan (tenga, papat, dasa, papat , selae, telung benang,msl)
- Pidartaning Kahanan / Keadaan (seleg, tegeh, jegeg, bagus, kedas, kalem ,msl)
B. Lengkara Basa Bali nganutin Penees “ Intonasinyane” kapalih dados 4 soroh :
1. Lengkara Pamidarta (Kalimat Berita)
Inggih Punika : lengkara Pamidarta inggih punika lengkara sané nlatarang pariindikan (keadaan)
umpami:
• Tititang ngranjing ring SMK Wira Harapan
2. Lengkara Pitakén (Kalimat Tanya)
Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun nunas pasaur saking sang sané katakénin. Panees ring
panguntat lengkara ketah ipun ngunggahang intonasi tanya.
umpami:
• Luh, saja Iluh suba ngelah gegelan?
3. Lengkara Penguduh (Kalimat Perintah)
Inggih Punika: lengkara sané tetujon ipun ngandikain anak tiosan mangda maparilaksana utawi ngambil
pakaryan.
Umpami:
• Luh, mai je paekin negak disamping Beline!
• Béh, énggalin ja majalan beli!
4. Lengkara Nuutang Reraosan (Kalimat Langsung)
Inggih punika: Lengkara sane tatujon ipun nunas pasaur saking anak tiosan sane sifatnyane langsung.
umpami:
• Bapa metakon”Putu tusing masuk jani?”
C. Lengkara Basa Bali nganutin lingingnyane kapalih dados 2 soroh inggih punika:
1. Lengkara Lumaksana
Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkaran lengkarannyané nglaksanayang pakarya. Linging
lengkarannyané ketah marupa kruna tiron mapangater anusuara (Ny, M, N,Ng), sakadi:
Umpami :
• Beli Madé nusuk saté.
• Mbok Putu ngaé rujak.
• Adinné nulis surat ibi sanja di ampiké.
• I Lubdaka manah kijangé ento.
2. Lengkara Linaksana
Inggih punika: Lengkara sane jejering lengkarannyané keni pakaryan. Linging lengkarannyané ketah
marupa kruna tiron mapangater (ka-) miwah mapangiring (-in), miwah (-a).
Umpami:
• Saténé katusuk baan Beli Madé.
• Tiang dukaina ring I Guru.
• Bungané adepa tekén Luh Sari di Peken Badung.
• Adinné maekin belinné.
• Galengé tegakina tekén panakné.
A. Kruna Basa Bali Nganutin Wewangsannyane (Kedudukannya)
Manut ring Wewangsan ipun kruna basa Bali kapaih dados solas soroh luirnyane:
1. Kruna Aran (Kata benda)
- Kruna Aran Sekala ( Kata Benda Kongkrit)
Conto: Meja, Kursi, Gunung, msl.
- Kruna Aran Niskala (Kata Benda Abstrak)
Conto: angin, keneh, msl.
2. Kruna Kria (Kata Kerja)
- Kruna Kria Lumaksana (Kata Kerja Aktif)
Conto: Majalan, Nulis, Jumujug, Ngandik, msl.
- Kruna Kria Linaksana (kata Kerja Fasif)
Conto: Kakirim, Sinurat, Tulisa, kandika, msl.
3. Kruna Kahanan (Kata Sifat)
conto: Putih, Jegeg, Bagus, Jemet, Lantang, Selem, Bawak, Dueg, msl.
4. Kruna Wilangan (Kata Bilangan)
- Kruna Wilangan Undagan (Tingkatan)
Conto: sa, dua, telu, papat, lima, nenem, msl.
- Kruna Wilangan Pahan (Pecahan)
Conto: tenga, seprapat, msl.
- Kruna Wilangan gebogan (Jumlah)
Conto: Lebak, Karobelah, Samas, Domas, Msl.
- Kruna Wilangan Pepasten
conto: biu aijas, jatma adiri, msl.
- Kruna Wilangan Tan Janten
Conto: Liu, begeh, ombeh, bedik, msl.
5. Kruna Wawastan (Kata Sandang)
Conto: I, Ni, Sang, Hyan, msl.
6. Kruna Pangarep (Kata Depan)
Conto: di, ka, ba, I, ring, ri
7. Kruna Panyambung/Pangiket (Kata Sambung)
Conto: Krana, yadiapin, wireh, msl.
8. Kruna Paneges
Conto: ya, ja, sih,ke, te
9. Kruna Pangentos (Kata Ganti)
- Pangentos Jatma ka pertama (Kata ganti orang pertama)
Conto: iang, tiang, icang
- Pangentos Jatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua)
Conto: Cai, Ragane
- Pangentos Jatma kaping tiga (Kata ganti orang ketiga)
Conto: ia, dane, ipun, ida
10. Kruna Panguuh (Kata Seru)
Conto: aduh, arah,beh, ah, ih, msl.
11. Kruna Keterangan
Conto: dini, ditu, semeng, sanja, peteng, msl.
B. Kruna Basa Bali Nganutin Wangunnyane
Manut ring Wangunnyane kruna basa Bali kaepah dados limang soroh luirnyane:
1. Kruna Lingga
Inggih punika: Kruna sanedurung polih wewehan (Pangater, Pangiring, Miwah Seselan)
Conto: jalan, jagur, laib, tulung, tresna, msl.
2. Kruna Tiron
Inggih punika: Kruna sane sampun poih wewehan (Pangater, Pangiring, miwah Seselan)
- Pangater : (a-, ma-, su-, ka-, pa-, pati-, pari-, maka-, saka-, kuma-, sa-, pa-, pi-, dur-, swa-)
Conto: aukud, majalan, sudharma, kaejuk, pajalan, patigrepe, makadadua, sakabesik, kumalipan,
sasampun, pitresna, pajalan, durlaba, swabawa)
- Pangiring : ( -a, -e, -ne, -ang, -in, -an, -n, -wan, -nyane )
Conto: alapa, bastise, memene, ngadepang, tulisin, menekan, bapan tiange, dharmawan,
pangiringnyane.
- Seselan : ( -in-, -um-, -el-, -er- )
Conto: sinurat, sumaur, telapak, gerigi
3. Kruna Polah
Inggih punika: kruna sane sampun polih pangater anusuara ( ny-, m-, n-, ng-)
Conto:
- Sampat = Nyampat
- Sinduk = Nyinduk
- Paca = Maca
- Pancing = Mancing
- Tulis = Nulis
- Tundik = Nundik
- Kandik = Ngandik
- Kajang = Ngajang
- Msl.
4. Kruna Dwi Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kapingkalihan
Kruna Dwi Lingga malih kapalih dados 5 soroh luirnyane:
a. Kruna Dwi Sama Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kaucap pingkalih.
Conto: gede-gede, mokoh-mokoh, alit-alit, msl.
b. Kruna Dwi Samatra Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kaucap ping kalih, nanging ucapan sane ping kalih mauwah.
Conto: kitak-kituk, tundak-tundik, delak-delik, dengak-dengok,msl.
c. Kruna Dwi Maya Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kaucap apisan nenten prasida ngawetuang arti, nanging yening
kaucap ping kalih wawu prasida madrebe arti.
Conto: kapu-kapu, kunang-kunang, kupu-kupu, ogoh-ogoh, msl.
d. Kruna Dwi Purwa Lingga
Ingih punika: kruna lingga sane kecape ring ajeng kapingkalihang.
Conto: sesate, sesari, sesajen, dedalu, msl.
e. Kruna Dwi Wesana Lingga
Inggih punika:kruna lingga sane kecape ring ungkur kapingkalihan tur kadulurin antuk pangater
(paka-).
Conto: pakateltel, pakenyitnyit, pakecorcor, msl.
5. Kruna Satma/Kata Majemuk (kruna Dwi Bina Eka Sruti)
Inggih punika:angkepan kalih kruna sane ngawetuang arti asiki
Kruna satma kapalih dados kalih soroh luirnyane:
a. Kruna Satma Sepadan (Setara)
· Kruna Satma Nyihnayang Matungkalik
Conto: meme bapa, cerik kelih, luh muani, tegeh endep, selem putih, matah lebeng, bah bangun,
lemah peteng, kemu mai, kaja kelod.
· Kruna Satma Ngerasang Arti
Conto: joh sawat, selem denges, peteng dedet, nyunyur manis, langsing lanjar, tegeh ngalik, pait makilit, putih ngempur, manis melenyad, msl.
b. Kruna Satma Tan Sepadan (Tak Setara)
Conto: biu batu, tiing ampel, kesela sawi, jebu garum, katik cengkeh, papah biu, nyuh gading, msl.
Manut ring Wewangsan ipun kruna basa Bali kapaih dados solas soroh luirnyane:
1. Kruna Aran (Kata benda)
- Kruna Aran Sekala ( Kata Benda Kongkrit)
Conto: Meja, Kursi, Gunung, msl.
- Kruna Aran Niskala (Kata Benda Abstrak)
Conto: angin, keneh, msl.
2. Kruna Kria (Kata Kerja)
- Kruna Kria Lumaksana (Kata Kerja Aktif)
Conto: Majalan, Nulis, Jumujug, Ngandik, msl.
- Kruna Kria Linaksana (kata Kerja Fasif)
Conto: Kakirim, Sinurat, Tulisa, kandika, msl.
3. Kruna Kahanan (Kata Sifat)
conto: Putih, Jegeg, Bagus, Jemet, Lantang, Selem, Bawak, Dueg, msl.
4. Kruna Wilangan (Kata Bilangan)
- Kruna Wilangan Undagan (Tingkatan)
Conto: sa, dua, telu, papat, lima, nenem, msl.
- Kruna Wilangan Pahan (Pecahan)
Conto: tenga, seprapat, msl.
- Kruna Wilangan gebogan (Jumlah)
Conto: Lebak, Karobelah, Samas, Domas, Msl.
- Kruna Wilangan Pepasten
conto: biu aijas, jatma adiri, msl.
- Kruna Wilangan Tan Janten
Conto: Liu, begeh, ombeh, bedik, msl.
5. Kruna Wawastan (Kata Sandang)
Conto: I, Ni, Sang, Hyan, msl.
6. Kruna Pangarep (Kata Depan)
Conto: di, ka, ba, I, ring, ri
7. Kruna Panyambung/Pangiket (Kata Sambung)
Conto: Krana, yadiapin, wireh, msl.
8. Kruna Paneges
Conto: ya, ja, sih,ke, te
9. Kruna Pangentos (Kata Ganti)
- Pangentos Jatma ka pertama (Kata ganti orang pertama)
Conto: iang, tiang, icang
- Pangentos Jatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua)
Conto: Cai, Ragane
- Pangentos Jatma kaping tiga (Kata ganti orang ketiga)
Conto: ia, dane, ipun, ida
10. Kruna Panguuh (Kata Seru)
Conto: aduh, arah,beh, ah, ih, msl.
11. Kruna Keterangan
Conto: dini, ditu, semeng, sanja, peteng, msl.
B. Kruna Basa Bali Nganutin Wangunnyane
Manut ring Wangunnyane kruna basa Bali kaepah dados limang soroh luirnyane:
1. Kruna Lingga
Inggih punika: Kruna sanedurung polih wewehan (Pangater, Pangiring, Miwah Seselan)
Conto: jalan, jagur, laib, tulung, tresna, msl.
2. Kruna Tiron
Inggih punika: Kruna sane sampun poih wewehan (Pangater, Pangiring, miwah Seselan)
- Pangater : (a-, ma-, su-, ka-, pa-, pati-, pari-, maka-, saka-, kuma-, sa-, pa-, pi-, dur-, swa-)
Conto: aukud, majalan, sudharma, kaejuk, pajalan, patigrepe, makadadua, sakabesik, kumalipan,
sasampun, pitresna, pajalan, durlaba, swabawa)
- Pangiring : ( -a, -e, -ne, -ang, -in, -an, -n, -wan, -nyane )
Conto: alapa, bastise, memene, ngadepang, tulisin, menekan, bapan tiange, dharmawan,
pangiringnyane.
- Seselan : ( -in-, -um-, -el-, -er- )
Conto: sinurat, sumaur, telapak, gerigi
3. Kruna Polah
Inggih punika: kruna sane sampun polih pangater anusuara ( ny-, m-, n-, ng-)
Conto:
- Sampat = Nyampat
- Sinduk = Nyinduk
- Paca = Maca
- Pancing = Mancing
- Tulis = Nulis
- Tundik = Nundik
- Kandik = Ngandik
- Kajang = Ngajang
- Msl.
4. Kruna Dwi Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kapingkalihan
Kruna Dwi Lingga malih kapalih dados 5 soroh luirnyane:
a. Kruna Dwi Sama Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kaucap pingkalih.
Conto: gede-gede, mokoh-mokoh, alit-alit, msl.
b. Kruna Dwi Samatra Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kaucap ping kalih, nanging ucapan sane ping kalih mauwah.
Conto: kitak-kituk, tundak-tundik, delak-delik, dengak-dengok,msl.
c. Kruna Dwi Maya Lingga
Inggih punika: kruna lingga sane kaucap apisan nenten prasida ngawetuang arti, nanging yening
kaucap ping kalih wawu prasida madrebe arti.
Conto: kapu-kapu, kunang-kunang, kupu-kupu, ogoh-ogoh, msl.
d. Kruna Dwi Purwa Lingga
Ingih punika: kruna lingga sane kecape ring ajeng kapingkalihang.
Conto: sesate, sesari, sesajen, dedalu, msl.
e. Kruna Dwi Wesana Lingga
Inggih punika:kruna lingga sane kecape ring ungkur kapingkalihan tur kadulurin antuk pangater
(paka-).
Conto: pakateltel, pakenyitnyit, pakecorcor, msl.
5. Kruna Satma/Kata Majemuk (kruna Dwi Bina Eka Sruti)
Inggih punika:angkepan kalih kruna sane ngawetuang arti asiki
Kruna satma kapalih dados kalih soroh luirnyane:
a. Kruna Satma Sepadan (Setara)
· Kruna Satma Nyihnayang Matungkalik
Conto: meme bapa, cerik kelih, luh muani, tegeh endep, selem putih, matah lebeng, bah bangun,
lemah peteng, kemu mai, kaja kelod.
· Kruna Satma Ngerasang Arti
Conto: joh sawat, selem denges, peteng dedet, nyunyur manis, langsing lanjar, tegeh ngalik, pait makilit, putih ngempur, manis melenyad, msl.
b. Kruna Satma Tan Sepadan (Tak Setara)
Conto: biu batu, tiing ampel, kesela sawi, jebu garum, katik cengkeh, papah biu, nyuh gading, msl.
Tembang :
kekawian sane kaiket antuk uger-uger. Tembang sajeroning kasusastraan Bali
Purwa, Wangunnyane kepah dados petang (4) soroh luire:
a. Sekar Agung (Kekawin)
Kekawin utawi Tembang Gede utawi Sekar Agung utawi Wirama inggih
punika kakawian utawi karangan sane kawangun antuk wirama. Conto kakawin:
· Kekawin Ramayana olih
Empu Yogi Swara.
· Kekawin Bharata Yudha
olih Empu Sedah miwah Empu Panuluh.
b. Sekar Madia (Kidung)
Kidung ketahnyane ngangge Basa Jawi tengahan, wangunnyane
kaciriang antuk kalih pada pertama kawastanin kawitan, kalih pada
selantur ipun mawasta pamawak, kapuput malih kalih pada antuk panawa( tembang
panjang). Asapunika selantur ipun jantos puput apaletan carita.
Conto ipun: kidung wargasari, kidung tantri, kidung Panji Malat
Rasmi, Kidung Kundangdea, Kidung Wang bang Wideya, Kidung Rangga Lawe, Kidung
Manukaba, miwah sane lianan.
c. Sekar Alit / Pupuh/ Macapat
Tembang Baline sane mawasta sekar alit sering taler kabaos tembang
macapat utawi pupuh. Pupuh-pupuhe puniki kabanda antuk uger-uger padalingsa.
- Padalingsa tegesnyane
akeh acarik ring apada, akeh kecap utawi wanda sajeroning acarik. Miwah wangun
labuh suara ring panguntat sajeroning acarik.
d. Sekar Rare (gegendingan)
Gegendingan kanggeng rikalaning ngarum-rum rare, anak alit utawi
bayi mangda nenten rewel mangda degeng saha gelis sirep.
Gending Rare
Dumun, gending rare kanggen nyihnayang rasa seneng alit-alite ring
kala maplalian. Sane ngranjing ring gending rare; luir ipun: Guak
maling Taluh,Ongkek-ongke, meong-meong, Juru pencar, Ratu Anom, Made Cenik,
Jenggon Uban, miwah sane lianan.
nomor
1 = siki
2 = kalih
3 = tiga
4 = papat
5 = lima
6 = nenem
7 = pitu
8 = kutus
9 = sanga
10 = dasa
2 = kalih
3 = tiga
4 = papat
5 = lima
6 = nenem
7 = pitu
8 = kutus
9 = sanga
10 = dasa
20 = duang dase 25
= slae 30 = telung
dase 35 = sasur
45 =
setiman 50 =
seket 70 = pitung
dase 75 = telung benang
80 =ulung
dase 90 = siye
dase 100 =
satus 125 = satus slae
150 = karo
belah 175 =
lebak 200 = satak 250
=satak seket
300 =
telungatus 500 = limangatus
1000 = siyu
5000 = limang tali
10.000 = dase tali
50.000 = seket tali
100.000 = satus tali
500.000 = limangatus tali
750.000 = pitungatus seket tali
1.000.000 = besik juta
2.000.000 = duang juta
I. Adan
Panak Beburon
1. Panak
bangkung : kucit
2. Panak bebek :
memeri
3. Panak bikul :
nyingnying
4. Panak bojog :
wanara
5. Panak kuluk/cicing
: konyong
6. Panak jaran :
bebedag
7. Panak jelema : rare
8. Panak kambing :
wiwi
9. Panak katak :
becing-becing
10. Panak lipan : kalimayah
11. Panak meong : tai
12. Panak penyu : tukik
13. Panak sampi : godel
14. Panak siap : pitik
15. Panak udang : grago, katetes
16. Panak yuyu : kaunyali
II. Adan
Geginan
1. Anak ane dueg ngae
wewangunan : undagi
2. Anak ane kereng
natahin : sangging
3. Anak ane ngubadin
antuk usada : balian
4. Anak ane ngayahin
dalang : katengkong
5. Anak ane kereng
nampah celeng,sampi : jagal
6. Anak ane miara
jaran : pakatik
7. Anak ane ngurusang
yeh di carik : pakaseh
8. Anak ane nyalanang
jukung : bendega
9. Anak ane demen
nyalanang dokar : kusir
10. Anak ane nyalanang motor : supir
11. Anak ane nyalanang kapal terbang : pilot
12. Anak ane nyalanang kereta api : masinis
13. Anak ane nyalanang kapal laut : nakoda
14. Anak ane demen ngigel : pragina
15. Anak ane demen matajen, maceki : bebotoh
16. Anak ane demen ngidih-idih : gegendong
17. Anak ane ngigelang wayang : dalang
18. Anak ane dueg ngae tiuk : pande
III. Ane
Dadi Orahang
1. Buta, sero, lamur : mata,
peningalan
2. Bengka, becol : basang
3. Bongol, curek : kuping
4. Blayuran : layah
5. Cungih, bunjur, ngajengit :
bibih
6. Dengang : kipekan
7. Dimpil : jriji
8. Ingel, berit, sosoh, kriting :
bok
9. Jempe : kumis
10. Kate,
perot : batis
11. Nyangkih,
gobleg : nyonyo
12. Puruh,
pengeng : sirah
13. Pringping,
keyus : gigi
14. Sengkok
: lima
15. Sengel,
leleng, gondong : baong
16. Kuma
gamongan : nangka
17. Kuma
jaum : kedis, memeri, dara
18. Kuma
kukur : siap
19. Kuma
lipan : rare
20. Kuma
santen : padi, jagung.
IV. Adan
Buah, Bunga, Don
·
Batun kelentang : botor
·
Buah jaka : bluluk
·
Buahnangka ane nguda : katiwawalan
·
Buah manggis ane nguda : blibar
·
Buah nyuh ane cenik : bungsil
·
Bah nyuh ane nguda : bungkak, klungah, kuud
·
Buah kelor : klentang
·
Bungan biu : pusuh
·
Bungan nyuh : troktokan
·
Bungan buah : blangsah
·
Don biu ane nguda : plosor
·
Don biu ane tuh : kraras
·
Don nyuh ane nguda : busung
·
Don nyuh ane wayah : slepan
·
Don nyuh ane tuh : danyuh
·
Don jaka ane nguda : ambu
·
Don jaka ane wayah : ron
·
Don base ane wayah : kakap
·
Isin punyan jaka : sagu
·
Les jaka : uyung
·
Les nangka : ketewel
·
Les nyuh : seseh
·
Panak tiing : embung
·
Panak nyuh : pijer
·
Palabungkah : umbi-umban (isen, kunyit,
jae,cekuh, kesela, keladi)
·
Palagantung : woh-wohan (nyambu, sumaga,
nyuh, nangka)
·
Palawija : kacang kacangan (kedele, kacang
tanah, buncs, kacang ijo)
·
Palasari : bunga bungaan (mitir, soka, jepun)
·
Bebungkilan : isen, jae, cekh, kunyit
·
Anget anget : cengkeh, tabia, mica
V. Beburon
Ane Bisa
1. Kerok-kerok
: dongkang
2. Kuik-kuik
: memeri
3. Kiak-kiak
: pitik
4. Makruyuk
: siap muani
5. Ngatekok
: siap luh
6. Ngagalok
: goak
7. Ngatengkung
: titiran
8. Ngembek
: sampi, godel
9. Nguci
: kedis
10. Ngongkong,
nyalung : kuluk, cicing
11. Ngregeh
: jaran
12. Ngrukguk
: dara
13. Matik
: lele
14. Ngacel
: celedu, nyawan, tabuan, babuan
15. Ngapit
: yuyu, udang
16. Ngajet,
ngaper : jaran, sampi, kebo, kidang
17. Ngempok
: buyung
18. Ngenggot
: sampi, kebo, kidang
19. Ngebug
: siap
20. Ngutil
: lelipi
21. Nglumbih
: celeng, kucit, bangkung, kaung, beduda
22. Nyander
: sikep, siap
23. Nyarap
: macan, singa
24. Nyinget
: semut, lelipi, nyawan, lipan, legu
25. Nyimbuh
: lelipi, dongkang, emplegan
VI. Munyin
Tetabuhan
1. Macegir
: gong
2. Macedug
: kendang, bedug
3. Maklentung
: kulkul
B. WILANGAN
I.
Sikian Wilangan, Ane dadi orahang :
1.
Akatih :
potlot,bungkung,tiing,lidi,sate,plpen.
2. Abungkul
: taluh,nyuh,nangka,duren,sumangka,gedang.
3. Ajuring
: sumaga,sumangka,duren.
4. Atala
: nyawan
5. Atebih
: sumangka,tiing,gedang,bata,carik.
6. Atukel
: benang
7. Aukud
: siap,jaran,sampi,kambing,kedis,bebek.
8. Aijas
: biu
9. Aijeng
: biu,salak
10. Apumduh
: memeri,bebek,siap.
11. Apasang
: sepatu,sandal,sumpel.
12. Arangsukan
: panganggo
13. Alempir
: kertas
14. Abidang
: kertas,kamben,saput,don base.
15. Aplupuh
: tanem-taneman
16. Acutak
: carik,tegal
17. Akecoran
: yeh
18. Apapah
: don bi,don nyuh,don jaka
19. Apuun
: punyan nyuh,punyan poh, gedsang,nyambu.
20. Arence
: ceroring,kepundung,buni,buluan
21. Akelan
: tipat
22. Atanding
: lawar,banten,sate
23. Abatu
: duren,nangka
24. Apakpakan
base : galah,makelone
25. Awai,abulan,atiban
: dina
26. Acengkang,alangkat,ameter,adepe
: benang,papan
27. Arirang
: saput,kamben
28. Arontong
: baas,ketan,injin,jijih,jagung
29. Acluki
: arak,tuak
30. Aberuk,ajun
: yeh
31. Apacek
: dara,kukur,titiran
32. Akit
: kebo,sampi
33. Abarung
: gong
34. Abada
: sampi,memeri,bebek,kambing
35. Abulih
: biu,jagung
36. Alingseh
: punyan tiing,tebu,biu,isen.
Basa Bali Alus
soroh pengangge
No
|
Basa Kasamen
|
Basa Alus
|
Basa Indonesia
|
1.
|
Anteng , senteng
|
selendang
|
selendang
|
2.
|
Anting-anting
|
Anting-anting
|
Anting-anting
|
3.
|
udeng
|
destar
|
destar
|
4.
|
Baju
|
Kuaca,klambi
|
baju
|
5.
|
bungkung
|
Ali-ali, simsim
|
cincin
|
6.
|
Kamben
|
wastra
|
kain
|
7.
|
kalung
|
rante
|
kalung
|
8.
|
Kaca mata
|
Kasna, kaca penyingakann
|
|
9.
|
Enci, gincu
|
lipstik
|
lipstik
|
10.
|
Lap lima
|
Lap tangan
|
Sapu tangan
|
11.
|
penganggo
|
Pangangge,busana
|
pakaian
|
12.
|
Pupur,boreh
|
Wedak, bedak,lepa
|
bedak
|
13.
|
saput
|
kampuh
|
selimut
|
14.
|
Sepatu,terompah
|
paduka
|
sepatu
|
15.
|
suah
|
Sisir, suri
|
sisir
|
16.
|
meka
|
kaca
|
cermin
|
17.
|
dompet
|
dompet
|
dompet
|
18.
|
tapih
|
sinjang
|
Kain bagian dalam
|
KRUNA PITAKEN
Apa=apa
Dimana=dija
Kemana=kija
Berapa=kuda
Bagaimana=kenken
Mengapa=kenapa/adi
Siapa=sira/nyen
Kapan=bin pidan
Istilah sehari-hari
Selamat pagi = rahajeng semeng
Selamat siang = rahajeng siang/tengai
Selamat sore = rahajeng sanje
Selamat malam = rahajeng wengi
Selamat tidur = rahajeng mekolem
Selamat jalan = rahajeng memargi
Selamat ulang tahun = swasti wanti
warsa/rahajeng wanti warsa
Selamat datang = rahajeng rauh
Istilah dalam keluarga
|
Warna
|
Hari
|
Ayah = aji,bapa
Ibu =
ibu,meme
Kakak laKi-laki =
beli
Kakak perempuan = mbok
Adik = adi
Kakek = kakiyang,pekak
Nenek = niyang, dadong
Paman = iwa
Bibi =
iwa
Sepupu = misan
Mertua = matua
|
Merah = barak
Putih = putih
Kuning = kuning
Hitam = selem
Biru = pelung
Hijau = gadang
|
Senin = coma
Selasa = anggara
Rabu = budha
Kamis = wraspati
Jumat = sukra
Sabtu – saniscara
Minggu = redite
|
Kruna Satma Ngerasang Arti
1. Aud kelor
2. Badeng senged
3. Barak makiraban
4. Benyah latig
5. Benyah lidek
6. Cenik bentir
7. Dedek lidek
8. Kebus bara
9. Kembang remrem
10. Kerik tingkih
11. Lalah makebiar
12. Lantang malembad
13. Manis melenyad
14. Masem kecing
15. Miik ngalub
16. Mokoh magerut
17. Pait makilit
18. Pakeh ngelek
19. Pelung dengklung
20. Putih leset
21. Putih nyempur
22. Selem denges
23. Siteng maguet
24. Tegeh ngalik
25. Tiwas nektek
2. Badeng senged
3. Barak makiraban
4. Benyah latig
5. Benyah lidek
6. Cenik bentir
7. Dedek lidek
8. Kebus bara
9. Kembang remrem
10. Kerik tingkih
11. Lalah makebiar
12. Lantang malembad
13. Manis melenyad
14. Masem kecing
15. Miik ngalub
16. Mokoh magerut
17. Pait makilit
18. Pakeh ngelek
19. Pelung dengklung
20. Putih leset
21. Putih nyempur
22. Selem denges
23. Siteng maguet
24. Tegeh ngalik
25. Tiwas nektek
26 Joh
sawat,
27 Peteng
dedet,
28 Nyunyur
manis,
29 Langsing
lanjar,
30 Pait
makilit,
31 Putih
ngempur,
32
Pakeh Ngelek.
33
Berag Tigrig
PARIBASA BASA
BALI
1. SESONGGAN
(pepatah)
Puniki wenten
mekudang-kudang sesonggan, rauhin suksmanipun luire:
1) Abias pasih, suksemanipun: nenten keni antuk
wilangin katahipun.
2) Ada gula ada semut, suksmanipun : anake sane sugih tur
dana, irika janten akeyh anake sane rauh nunas pakaryan.
3) Ada andus ada apine, suksmanipun : yening wenten orti ala
wiadin ayu, sinah wenten sane jati (pasaja), diastun ipun akidik.
4) Buta tumben kedat, suksmanipun : sakadi anake sane pecak
tiwas, kasuen raris ipun sugih, pramangkin ipun sombong, ngagu tur jerbu ring
timpal miwah nyama braya.
5) Gede ombake gede angine, suksmanipun : ageng pikolih utawi asil
anake, janten ageng taler penelasipun.
6) Kamus majalan, suksmanipun : kaucapang ring anake sane
pradnyan tur sampun weruh ring makudang-kudang basa.
7) Katanjung di mata, suksmanipun : sakadi ring anake sane
marasa ring dewek iwang ring timpal, raris matemu ring timpalipune punika,
mawinan ipun kimud tur kabilbil.
8) Degag delem, suksmanipun : kaucapang ring anake sane
degag, ring genahe suung ipun ngapak-ngapak ngaku wanen, sakewanten yening
sampun wenten musuh ipun ajerih, makiles mlaib.
9) Duk masanding api, suksmanipun : sakadi anake sane
mamusuh-musuhan raris ganahipun matampekan, iwang akidik janten dados
rebat/uyut/iyeg.
10) Payuk
prungpung misi berem; suksemanipun: pakantenan umah ipune brengbeng, kawenten
sejeroning umahipune bersih tur bek madaging barang-barang sane becik-becik
(disisine jelek ditengahne lung)
2. SESENGGAKAN(pepatah)
puniki wenten
mekudang-kudang sesenggakan, rauhin suksmanipun luire:
1) Buka makpak tebune, ampsne kutang, suksmanipun : Sakadi anake sane makurenan, ring kantun pangantenan,
kalih sasuenne kantun bajang kasayangang tur kajungjung, risampune tua tan
mampuh kakutang.
2) Buka
gowake ngadanin ibane : sekadi anak corah sane nuturang kacorahan padidi
3) Buka naar krupuke, gedenan kroakan, suksmanipun : Sakadi anake sane ngaku wanen kalih jaga muputuang karya,
sakewanten nenten wenten buktinipun nglaksanayang.
4) Buka ngenjekin ikut cicinge, mabalik nyaplok, suksmanipun : Sakadi i bapa ngenken i
pianak ngrereh napi-napi, raris i pianak mabalik ngenken bapanipune ngerereh
punika. Buka payane disisi maukir, ditengahne masumbe : sekadi anak
matiosan laksana teken munyine
5) Buka lindunge uyahin, blangsah, suksmanipun : Sakadi anake sane uyang paling nenten uning-uning
nongos.Buka katake matindik salah genah : sekadi anake ngangge pepayasan tan
nganutin dewek ipun.
6) Buka macane, nakutin lawat, suksmanipun : Sakadi anake sane marasa ring dewekipune iwang wiadin
corah, setata ipun mrasa congah wiadin takut tur kabilbil.Buka sumangahe ngugut
kanti mati : anake sane nganutin manah ipun, yadiastun ipun padem
7) Buka macane (mionge), ngengkebang kuku, suksmanipun : Sakadi anake sane pradnyan (wikan), ngengkebang
kepradnyanan (kawikanan).
8) Buka bukite ejohin, katon ngrawit; suksemanipun : sakadi anake pakantenan ipun saking doh jegeg utawi
bagus, kewanten wawu tampek tlektekang ipun bodo, muanipune burik.
9) Buka cicinge ngongkong, tuara pingenan nyegut; suksemanipun : sakadi jadmane sane
degag ngaku wanen, kewanten jatinpune getap.
10) Buka goake, ngadanin ibane; suksemanipun: sakadi anake sane corah raris nuturang maling (maling
teriak maling).
3. WEWANGSALAN
(tamsil)
puniki wenten
mekudang-kudang wewangsalan, rauhin suksmanipun luire:
1) Asep menyan majagau, suksmanipun = nakep lenggar aji kau
2) Clebingkah beten biu, suksmanipun = gumi linggah ajak liu
3) Delemk sangut merdah tualen, suksmanipun = medem bangun ngamah dogen
4) Bakat kocok misi isen, suksmanipun = awak bocok tuara ngasen
5) Bangbang dadua ken ceburin, suksmanipun = bajang dadua ken anggurin
6) Bedeg majemuh bangsing di banjar, suksmanipun = jegeg buin lemuh langsing
lanjar
7) Baju gadang potongan gantut, suksmanipun = tuyuh magadang tuara maan
entut
8) Gamongan kladi jae, suksmanipun = omongan dadi gae
9) Gonda godeg bakat kukur, suksmanipun = goba jegeg baan pupur
10) Idup
kedele mati kacang, suksmanipun
= idup jele mati sayang
4. PEPARIKAN
(pantun)
puniki wenten
mekudang-kudang peparikan, rauhin suksmanipun luire:
1)
Meli gabus duang
kranjang
lamben bodag sing ngenyakin
yadin bagus mata kranjang
enyen kodag mangenyakin.
2) Kaden poh kuning-kuning
Anak
manas ko mepelut
Kaden
boh kenying-kenying
Anak
rengas buin celut
3) Ngalap wani ngaba bawang
Ngalap
manggis empes-empesin
Anak
jani tuara tawang
Ulat
manis mamanesin
4) Bangsing di banjar
Bedeg
mejemuh di baleran
Langsing
buin lanjar
Jegeg
buin lemuh maguleran
5) Clebingkah beten biu
Blahan
pane blahan paso
Gumi
linggah ajak liu
Ada
kene ada keto
5. SLOKA
(bidal)
Puniki wenten
mekudang-kudang Sloka, rauhin suksmanipun luire:
1) Buka slokane, aji keteng mudah, aji
dadua mael, suksmanipun : kaucapang ring anake sane neten uning
ngajinin pitresnan kalih paweweh anak lianan (timpal).
2) Buka sloka, ajum-ajuman puuh,
sangkure masih ia, suksmanipune : sakadi anake sane beog ajum, pamuput
ipun pacang pocol wiadin sengkala.
3) Buka slokane, apa ane pamula, keto
ane kapupu, sulsmanipun : napi sane kakaryanin, sapunika taelr
pikolehipun; yening melaksana kaon, sinah sengkala sane jagi kapanggih.
4) Buka sloka, bani mabak jepun, eda
takut kena getahne, suksmanipun : yening purun ngambil pakaryan sane
ageng tur abot, sampunang ajerih pacang manggihin pakeweh utawi kabean ageng.
5) Buka slokane, bantang busuk
badingang, apa tuara misi, suksmanipun : kiwangane san elintang,
yening mangkin malih medalang wiadin raosang, janten ngakehang kanten kaiwangan
ipun.
6) Buka slokane, tusing ada bangke mapilih sema;
suksmanipun: nenten wenten maling (dusta) pacing ngitung anak, kalih nyama
braya genah ipune memaling, asal ipun sampun polih.
7) Buka slokane, kasur ceburin, dui langkahin;
suksemanipun; sekancan pakaryan sane mapikolih becik patut marginin (karyanin),
yening pakaryane sane mapikolih kaon patut impasin.
8) Buka slokane, adeng buin sepita, suksmanipun
: kaucapang ring anake sane kalintang plapan (tangar) ngraos lan melaksana.
9) "Buka slokan gumine, nundunin
macan turu, suksmanipun : sakadi anake sane nantangin musuh sane
sampun nengil.
10) "Skadi
slokan jagate, sukeh anake ngebatang banjar, suksmanipun :
wiakti sukeh pisan anake dados klian jaga ngladenin anak akeh (rakyat).
6. BEBLABADAN
(permainan bunyi)
puniki wenten
mekudang-kudang beblabadan, rauhin suksmanipun luire:
1) Mabunga layu = mayang, arti paribasane = sayang
2) Mabawang putih = kesuna, arti paribasane = pisuna
3) Majempong bebek= jambul, arti paribasane =
ngambul
4) Macarang nyuh = papah, arti paribasane = ngepah
5) Madasar nasi = entip, arti paribasane = ngintip
6) Madamar langit = bulan, arti paribasane = bulanan
7) Madamar bangke = angenan, arti paribasane = mapangenan
8) Madamar di carik = kunang-kunang, arti paribasane =
tunangan
9) Madon jaka = ron, arti paribasane = makaronan
10) Madakin
kuping = tilu, arti paribasane
= uling liu
7.SESAWANGAN
(perumpamaan)
puniki wenten
mekudang-kudang sesawangan, rauhin suksmanipun luire:
1) Batisne lantang kadi batis cangak
2) Romanne selem kadi manggis
3) Bokne gading kadi bok jagung
4) Matane ngonjol kadi mata kidang
5) Alisne nyurarit kadi don intaran
6) Muane kadi bulan purnama
7) Bangkiangne acekel gonad layu
8) Nyonyone kadi nyuh gading kembar
9) Seledetanne kadi tatit
10) Raosne
galak kadi cicing borosan
8. PEPINDAN(pengumpamaan)
puniki wenten
mekudang-kudang pepindan, rauhin suksmanipun luire:
1) Boke membotan blayag, tegesipun: rambutne
maombak-ombakan.
2) Betekan batise meling padi, tegesipun:
sekadi beling padi.
3) Cokore mudak sinungsang, tegesipun: sakadi
bungan pudake sungsang.
4) Cecapingane nyaling kdang, tegesipun: mirib
caling kidang.
5) Cecingakane natit, tegesipun:
sledat-sledet manis.
6) Gigine matun sumangka, tegesipun: mirib
batun sumangka.
7) Jerijine musuh bakung, tegesipun: rurus
ngancan mirib pusuh bakung.
8) Kupinge nyanggar sekar, tegasipun: karnane
becik sumpangin sekar.
9) Kukune memapah biu, tegesipun: kukune
mirip papah biu, sada lengkung.
10) Lambene
barak ngatirah, tegesipun: lambene mirip buah katirah barak.
9. CECIMPEDAN (Teka-Teki)
puniki wenten mekudang-kudang cecimpedan, rauhin suksmanipun luire:
1) Apeke, krek-krek ngejohang? (anak nyampat)
2) Ape sabilang cingak ngejohang? (kuping)
3) Apa lelipi gadang pesu andus? (ubat legu)
4) Apa dituunne mekelo, dimenekne enggal?
(tenges)
5) Apa tai belek megantung? (juwet)
6) Apa anak cenik maid cacing? (benang)
7) Apa krik-kirik di duur gununge? (anak
macukur)
8) Apa anak cenik ngemu getih? (klepon)
9) Apa ngamah cepok, betek sai-sai? (galeng)
10) Apa
sabilang pecuk kajengit? (ceretan)
12. RAOS
NGEMPELIN (ungkapan pelawak)
puniki wenten mekudang-kudang raos ngempelin, rauhin suksmanipun luire:
1) Lamun payu motonan, beli nyelengin.
Tegesnipun: I. nyelengin = lakar maang celeng: II. Nyelengin = ningalin
sambilang nyeleng.
2) Benang kamene, jaka di pangkunge, tegesipun: 1. Kamen antuk benang, jaka
mentik di pangkunge, 2. Benang kamenen, ajaka di pangkunge.
3) Yang nguangun arja, tiang ngaluhin, tegesipun: 1. Dadi galuh, 2. Ngaluhin +
juru aluh (nongos).
4) Damar bedauh, mati kanginan, tegesipun: 1. Kanginan = genah ipun
medangin, 2. kanginan = tempuh angin.
5) Mamula kacang badaja, mentikne nglodlodang, tegesipun: 1. Nglodlodang = entikipun
madlodlod, 2. Nglodlodang = sayan ngelodang.
6) Ring dija palungane mangkin?, tegesipun: 1. Palungane = jaga lunga,
2. Palungane = pangamahan bawi.
7) Napi kalih ditu?, tegesipun: 1. Kalih = dadua, 2. Kalih =
ka alih.
8) Ia madagang kamulanne suba telah, tegesipun: 1. Kamulane telah = sanggah
kamulane kedas, 2. Kamulane telah = pokok dagangene sampun telas (rugi).
9) Ida dimatuke simpang di pura, tegesipun: 1. Dimantuke = dawegne
mantuk (budal), 2. Dimantuke = diman tuke.
10) Madaarsanan
malu dini, tegesipun:
1. Daar sanan = pesan madaar dini, 2. daar sanan = naar sanan.
13. SESIMBING
(sindiran)
Puniki wenten mekudang-kudang raos sesimbing, rauhin suksmanipun luire:
1) Be di pongerangan baang ngeleb; tegesipun :
Sakadi anake ngambil anak istri bajang, sampun kakeniang, rikala ipun lenge,
anak istri punika malaib.
2) Bas tegeh baan negak, dilabuhe baonge elung;
tegesipun :Sakadi anake polih pangkat tegeh, raris nyeled
pipis utawi
korupsi, ipun katara raris kausanayang makarya tur ipun salah maukum.
3) Yadin amunapi tegeh pakeber badudane,
diulungne masih ka taine; tegesipun : Yadin amunapi ageng anake polih kabagian,
yening sampun ganti surud kasadianipun, taler ipun mawali tiwas sakadi kuna.
4) Semunne nyukcuk langit; tegsipun : Kaucapang
ring anake sane sombong.
5) Sadueg-dued semale makecos, pasti taen ulung;
tegesipune : Asapunapi je ririh anake, pasti ipun taen iwang utawi salah.
Mangkin sampun wenten aplikasi android gratis indik basa bali sane lengkap ngawit saking sesonggan, cecimpedan, tungkalikan, len raos, bebladbadan, wilangan, sesawangan, cecangkriman, buron, kruna lan sane tiosan rarisang DOWNLOAD RING Playstore/Basabali
BalasHapus